Wednesday 20 May 2009

An Chéad Chomaoineach Dheireanach


Beidh an iníon is óige againn, Neasa, ag déanamh a Céad Comaoineach Dé Sathairn seo ag teacht, i nGaeilge, mar atáthar á dhéanamh le roinnt blianta anuas ó bunaíodh an Ghaelscoil anseo ar an tSrath Bán, agus an t-ádh linn go bhfuil sagairt againn atá in inmhe an obair a dhéanamh inár dteanga dhúchais, cé nach bhfuil sí againn ó dhúchas. Déarfainn go mbeadh ort dul siar go ré Charraig an Aifrinn sa cheantar seo le go bhfaighfí aon cheann de na sacraimintí á cheiliúradh i nGaeilge na hÉireann.

Tá sí an-tógtha faoin Lá Mór. A gúna deas simplí bán déanta ag beanchomharsa béal dorais, na comharsana is fearr in Éirinn, a deirim libh. Tá mé féin ar mo dhícheall brí a chur san ócáid, ar a sonsa, agus dhá chiall an fhocail sin i gceist agam, mar atá ciall agus fuinneamh. Is aindiachaí mé féin, cé go gcrothnaím an suaimhneas a thugadh creideamh dom na blianta ó shin. Ní théitear chun Aifrinn sa teaghlach seo. Bhuel, ní minic a théitear; bás, breith agus bainis.

Is cuimhin liom nuair a bhí Neasa 3 bliana d'aois, agus muid ag dul thar an seipéal mór galánta atá againn sa pharóiste seo, agus ar sise liom 'Cé atá ina chónaí sa chaisleán sin, a Dhaidí?'. 'Fear darb ainm Dia, agus a mhac Íosa agus ........' smaoinigh mé ar feadh tamaillín '...... máthair an mhic, Muire' arsa mise 'agus cuireann siad fáilte roimh achan duine isteach sa chaisleán sin'. Ansin, i ndiaidh di toiseacht ar an Ghaelscoil, phreab sí isteach sa teach lá amháin le scéal mór a chur inár láthair... 'A Dhaidí, rinne Dia an domhan, an talamh, an fharraige, na plandaí, na hainmhithe, agus rinne sé muidne fosta.... taobh istigh de 6 lá! Agus ansin bhí sos aige ar an seachtú lá...' ar sise, agus crith ar a glór, bhí sí chomh corraitheach sin faoin scéal. Shíl sí nach raibh a fhios againn, mar nár luaigh muid an scéal riamh.

Ní duine frithchreidmheach mé. Leis an fhírinne a dhéanamh tá lorg an chreidimh go smior ionam áit éigin. Deir mo bhéal agus deir m'intinn nach gcreidim in aon Dia. Bíonn mo chroí is m'anam i ngleic leo beirt. B'fhearr liom an creideamh a bheith agam gan cheist, ach ní rud é sin a bhfuil neart agam air... leis an seanfhocal a chur droim ar ais, 'bítear mar a shíltear'.

Mothaím go bhfuil mé i mo sheasamh idir ghlúin mo sheanmháthar, a raibh an creideamh go smior iontu agus an ghlúin atá ag teacht i mo dhiaidh. Níor mhaith liom bac a chur ar an sruth creidimh sin a choinnigh mo mhuintir romham beo agus é a cheilt ar mo mhuintir féin a bheas ag teacht i mo dhiaidh. Mura mbeidh mé féin in ann an creideamh a iompar, b'fheidir go dtig liom a bheith i mo chloch ar an sruth sin idir an dá ghlúin agus thig leo seasamh orm agus leanúint ar aghaidh beag beann ormsa agus ar mo chuid amhras.

Bainfidh mé sult as an lá. Rachaidh mé chun Aifrinn, le cuidiú Dé. Beidh lá speisialta aici. Agus tá mé lánchinnte go mbeidh grianghraf níos deise le taispeáint aici ná mar atá agamsa thuas ó mo lá féin.

Friday 15 May 2009

'Vótáil DUP, a haon, 'dó, trí'

Sin rosc catha i nGaeilge a bhíodh ag bairdéir beag aontachtach a raibh féith an ghrinn go smior ann, nuair a bhí mé féin istigh i gcarcair sna hochtóidí is nóchaidí. Ní cuimhin liom a ainm, agus fiú dá mba chuimhin, ní thabharfainn amach anseo é. Shíl go leor againn nach raibh ann ach amadán, cé go raibh cion agus gean againn air mar gur thug sé an ghealgháireacht isteach i láthair na gruamachta. Ach an bhfuil a fhios agat seo, le himeacht ama tá cuma ar an scéal nach raibh an bairdéir beag sin rófhada ar shiúl ón fhírinne.

Tá ceist agam. Is ceist Sé Contaethach í is dócha. An fiú an dua siúl isteach chuig aon ionad vótaíochta sna Sé Chontae le vótáil d'aon pháirtí eile seachas an DUP? An bhfuil aon pháirtí amuigh ansin atá toilteanach seasamh go láidir i gcoinne geáitsíocht an DUP? An bhfuil aon pháirtí amuigh ansin atá ag tabhairt dúshláin do riail na Breataine ar an chuid seo den tír níos mó? Agus ní ar an chogaíocht atá mé ag caint, tá deireadh leis sin, buíochas mór le Dia agus le haon duine eile a raibh lámh aige nó aici sa scéal sin. Is maith ann an tsíocháin, ach is lochtach agus aontaobhach an próiseas é.

Is le Sinn Féin a sheas mé den chuid is mó i rith mo shaoil. Níor vótáil mé d'aon pháirtí eile riamh, go dtí an toghchán deireanach, ach bhí Sinn Féin go fóill go láidir ar mo liosta an lá sin. Níl a fhios agam cad é le déanamh an iarraidh seo. Tá dóchas iomlán caillte agam sa phróiseas agus sa treo ina bhfuil muid ag dul. Ag am toghcháin is minic an Ghaeilge agus Éire Aontaithe i mbéal ionadaithe Shinn Féin, agus meallann an chaint sin mé ina dtreo nuair a chluinimse í, ach tá cuma na béalchráifeachta ar chuid den chaint sin anois nuair a dhéanann tú comparáid idir an beart agus an briathar.

Thóg mé bróisiúr beag toghcháin ar son Bhairbre de Brún agus Shinn Féin tá cúpla lá ó shin agus is é an teideal a bhí air ná 'Listening, Working and Delivering'. Níl aon amhras orm ach go bhfuil Sinn Féin ag éisteacht. Lena gceart a thabhairt dóibh, reáchtáil siad cruinnithe móra poiblí ar na mallaibh agus bhí deis ag achan duine againn freastal orthu agus ár dtuairimí a thabhairt. Níl aon amhras orm ach go bhfuil Sinn Féin ag obair go dian dícheallach chomh maith. Is iad Sinn Féin an t-aon dream amháin a tchím i measc an phobail anseo agus bíonn a gcuid comhairleoirí agus ball ag obair go crua ar son an phobail sin. Ach níl aon 'delivering' ann, ná baol air. Leis an fhírinne a dhéanamh is mó de 'Deliverance' atá againn anseo sna Sé Chontae ná 'Delivering'.

Ní ionsaí é seo ar Shinn Féin, ach cailliúint dóchais.

Is é an mana atá ag Sinn Féin le fada ná gurb iadsan páirtí an athraithe, go bhfuil siad ag iarraidh an saol polaitiúil a 'athrú' ó bhun go barr. De ghnáth ní chuirtear síos ar an fhocal seo 'athrú' nó cad é atá i gceist acu le 'athrú' agus cad é atá bainte amach acu maidir le 'hathruithe' a chur i gcrích. Agus leis an dul chun cinn, nó an easpa dul chun cinn, atá déanta ag Sinn Féin a mheas, caithfidh muid an focal sin 'athrú' a bhriseadh síos i rannóga éagsúla.

Mar phoblachtánach (lochtach go maith mé féin), tchím trí chineál 'athraithe' a bhíothas á lorg.
1. athrú dearfach de bharr na síochána agus imeacht na cogaíochta, agus daonlathú na Sé Chontae (clár polaitiúil an SDLP agus Workers Party).
2. athruithe maidir le cearta agus aitheantas dúinne sna Sé Chontae a tchíonn muid féin mar chuid de náisiún na hÉireann, agus a ndearnadh cos ar bolg ar na cearta agus aitheantas sin le blianta fada ag aontachtaithe agus ag Rialtas na Breataine. (Clár polaitiúil eite ghlas an SDLP)
3. An tAthrú Bunreachtúil ina mbeadh féinriail, neamhspleáchas iomlán agus saoirse ó riail eachtrannach in Éirinn Aontaithe. (Clár polaitiúil SF agus Gluaiseacht na Poblachta).

Athrú Cineál 1
Maidir le hathrú uimhir 1, níl aon amhras faoi ach go bhfuil athrú dearfach ar an saol anseo sna Sé Chontae mar gheall ar imeacht na cogaíochta agus teacht i réim na síochána. Diomaite de na heachtraí a tharla tamall de mhíonna ó shin, níl éinne á mharú ar na sráideanna. Tá cuid mhór campaí míleata de chuid na Breataine leagtha agus a gcuid saighdiúirí bogtha ar aghaidh chuig tíortha eile. Tá an teorainn ar oscailt. Tá náisiúntóirí agus aontachtóirí ag 'roinnt' mionchumhachta de chineál éigin. Mothaíonn daoine níos sábháilte, tá faoiseamh ar go leor daoine go fóill go bhfuil sé thart, cé go bhfuil glúin óg ag teacht chun tosaigh nach bhfuil aon eolas acu ar na rudaí a thit amach anseo. Níl éinne ag iarraidh pilleadh ar na seanlaetha cogaíochta.

Níor mhaith liom beag is fiú a dhéanamh de na hathruithe thuas, ach caithfidh muid iad a chur i gcomhthéacs. Is athruithe dearfacha iad a tharlódh i gcomhthéacs ar bith ina mbeadh deireadh le coimhlint agus deireadh le cogaíocht. Dá mbeadh deireadh leis an trodaíocht ar fad sna 70-óidí, b'fhéidir go n-éireodh le Sunningdale sa deireadh thiar thall... ní bheidh a fhios againn choíche. Ach cé go gcuireann gach duine fáilte roimh na hathruithe seo, ní féidir a mhaíomh gur dul chun cinn ar bith iad ar na spriocanna a bhí ag gluaiseacht na Poblachta le 30 bliain anuas.

Athrú Cineál 2
Anois, seo an áit a bhfuil an tubaiste. Níl aon cheart ná aitheantas againne sna Sé Chontae a tchíonn muid féin mar chuid de náisiún na hÉireann. Fuarthas réidh le hAlt 2 & 3 de Bhunreacht na hÉireann, agus cé gur scríobhadh isteach ina n-áit go raibh cead Saoránacht Éireannach a bheith ag éinne sna Sé Chontae, níl aon bhunús praiticiúil leis an tSaoránacht sin, seachas a bheith i dteideal Pas Éireannach, de réir cosúlachta. Ach bhí sin againn i gcónaí, agus mar sin de ní féidir a mhaíomh gur céim chun tosaigh atá ann. Níl aon rud praiticiúil agamsa a dtig liom a rá faoi 'Seo, bhain muid seo amach, ní raibh sin againn an t-am sin ach tá sé againn anois'. Níl Acht Teanga againn, rud a chiallaíonn nach n-aithnítear an Ghaeilge fiú. Níl cead agam vótáil d'Uachtarán na hÉireann. Ní thig liom ionadaí a chur chuig Dáil Éireann ach thig liom ionadaí a chur chuig Parlaimint Ghallda. Ní thig liom teastas breithe a fháil do mo pháistí i nGaeilge fiú. Ní thig liom clárú ar chóras cánach na gCoimisinéirí Ioncaim sna 26 Contae mar go bhfuil 'seoladh eachtrannach' agam. Caithfidh dhá chuntas bainc a bheith agam mar go bhfuil mé ag obair sna 26 Contae agus cónaí orm sna 6 Chontae. Ní thig liom airgead a chur ó chuntas amháin go dtí an cuntas eile, míle amháin suas an bóthar, gan táille idirnáisiúnta a íoc. Ar dhóigheanna áirithe, tá an chríochdheighilt níos láidre agus níos doimhne ná mar a bhí sí riamh. Agus cé go raibh Máirtín Mag Aonghusa toilteanach seasamh taobh amuigh de Stormont agus 'tréas' a chur i gcoinne poblachtóirí traidisiúnta (atá go hiomlán ar seachrán), ní fhaca mé aon bhall den DUP ag seasamh taobh amuigh de Stormont agus a rá go bhfuil sé in am freastal ar chearta agus ar aitheantas an phobail náisiúnaigh maidir le ceist na Gaeilge srl. 'Vótáil DUP, a haon, dó, trí' mar a deireadh mo bhairdéir beag greannmhar fadó.

Athrú Cineál 3
Tá ceist na hÉireann Aontaithe curtha san uaigh taobh le hÉirinn Rómánsúil O'Leary. Lena gceart a thabhairt dóibh is iad Sinn Féin an t-aon dream amháin a bhfuil 'comhrá náisiúnta' ag dul ar aghaidh acu ar an cheist, ach mar gheall ar an phróiseas a raibh siad féin á stiúradh agus á threorú le blianta fada, tá na páirtithe eile anois den bharúil go bhfuil an cheist bhunreachtúil 'socraithe', agus ní luafaidh ionadaí ar bith ó Fhianna Fáil ná ó Fhine Gael Éire Aontaithe arís go dtí go gcluinfidh siad an focal sin i mbéal na n-aontachtóirí iad féin. Is ag snámh in aghaidh a n-easa féin atá Sinn Féin anois. Fiú an tIar-Thaoiseach Bertie Ahern, sílimse go ndúirt sé ar na mallaibh go mbeadh móramh aontachtach de dhíth sula mbeadh Éire Aontaithe ann. Agus níl creidiúint ar bith fágtha ag aon fhocal atá scríofa i gComhaontú Aoine an Chéasta, tá an oiread sin gealltanas sa chomhaontú sin briste faoin am seo. Lena chois sin, is iad an sean-Workers Party agus an SDLP a bhí ag iarraidh Athrú Cineál 1 a chur i bhfeidhm le 30 bliain anuas, agus bhí muidne i ngluaiseacht na Poblachta a rá nach féidir sin tarlú, agus nach fiú sin tarlú, go dtí go mbeadh Athrú Cineál 3 i bhfeidhm ar dtús. Má d'éirigh linn aon rud a bhaint amach, d'éirigh linn clár oibre an Workers Party agus an SDLP a thabhairt ar an saol, rud nach dtiocfadh le ceachtar den dá pháirtí sin a dhéanamh iad féin.

Is mó d'athrú atá ar Shinn Féin mar pháirtí, ná d'athrú atá bainte amach acu sa tsochaí ina bhfuil siad.

Cé nach bhfuil mórán tábhachta le mo vóta ar an Déardaoin 4 Meitheamh, beidh mé istigh in ionad na vótaíochta agus beidh na pointí seo thuas ag dó na geirbe agam sula gcuirfidh mé peann luaidhe le pár.

Tuesday 12 May 2009

Aimsir Bhreá agus An Áirc


Trí lá den chéad scoth a bhí againne i Leath Chuinn. An ghrian ag scoilteadh na gcloch. Shocraigh muid anseo rud beag oibre a dhéanamh ar Chlann-Ghaeltacht Inis Fraoich anseo ar an tSrath Bán. Sin Gaeltacht a bhunaigh muid féin mar go bhfuil 75% de phobal an teaghlaigh seo (sin triúr) ag labhairt i nGaeilge 100% den am lena chéile, agus tá 25% den phobal teaghlaigh seo (duine amháin) ag labhairt i nGaeilge idir 30% agus 50% den am. Níl aon aitheantas stáit ag an Ghaeltacht seo... níl stát Éireannach againn fiú, ach sin scéal eile, agus ní raibh aon deontas deice le fáil as an obair seo a dhéanamh ar infrastruchtúr na Gaeltachta bige seo lena coinneáil beo beathach.

'An Áirc' atá bronnta mar ainm againn ar an deic. Má bhíonn an Dara Tuile ann arís mar gheall ar an téamh domhanda agus ardú na farraige, beidh muidne inár suí go te ar An Áirc agus ag seoltóireacht linn...

Saturday 9 May 2009

Foghlaim agus Teagasc

Beirt atá ag freastal ar mheánrang de mo chuidse ar an tSrath Bán, bhí orthu dul isteach go Gaoth Dobhair inniu le dul faoi scrúdú. Meánleibhéal B1 de chuid an Teastais Eorpaigh sa Ghaeilge a bhí i gceist. Bhí an scrúdú le bheith ar siúl ar 10.00 ar maidin i bPobalscoil Ghaoth Dobhair. Shocraigh mé ar dhul a fhad le Gaoth Dobhair sa charr leo, agus bhí dianseisiún dul siar ar siúl againn sa charr ar an bhealach síos, mé féin ag cur ceisteanna orthu agus iad féin ag freagairt. Cé nach múinteoir cáilithe mé, is breá liom a bheith ag teagasc na Gaeilge. Mothaím freagrach as gach duine a bhíonn ag freastal ar mo ranganna. Má éiríonn duine as an rang, bím ag smaointiú go raibh an locht orm féin ar bhealach éigin. Má theipeann ar dhuine sa scrúdú, teipeann ormsa.

Ach caithfidh mé a rá go bhfuil an-mheas agamsa ar an bheirt seo. Chuir siad a gcroí isteach sa chúrsa seo. Tá leabharthaí nótaí scríofa amach acu, agus iad ag dul siar orthu i dtólamh. Is beag Béarla a labhraíonn siad liom. Tapaíonn siad gach deis an Ghaeilge a labhairt, cé go dtiocfadh linn caidreamh i bhfad níos fearr agus níos doimhne a bheith againn lena chéile i mBéarla, an mháthairtheanga ag an triúr againn. Bhí scrúdú cluastuisceana, scrúdú léitheoireachta, scrúdú scríofa agus scrúdú cainte acu inniu. Níl siad ag déanamh na gcúrsaí Gaeilge seo ar mhaithe le post níos fearr a fháil, nó le hardú céime a fháil, nó le cáilíocht mhúinteoireachta a bhaint amach. Níl ann ach go bhfuil grá acu don Ghaeilge, agus gur mhaith leo a bheith in ann í a labhairt níos fearr, níos minice, agus ag leibhéal níos airde.

Caithfidh mise a rá chomh maith go bhfuil an-mheas agamsa ar an chóras atá ag an Teastas Eorpach sa Ghaeilge, atá á chur ar fáil ag Ollscoil na hÉireann, Má Nuad. Tá 6 leibhéal ar fad i gceist (Bonnleibhéil A1 agus A2, Meánleibhéal B1 agus B2, agus Ardleibhéal C1 agus C2), agus tá trí leibhéal taobh istigh d'achan leibhéal acu sin (Pas, Pas le Tuilteanas, agus Pas le Gradam). Sin 18 leibhéal i ndáiríre, agus sílim gur cur chuige níos cruinne agus níos cuimsithí sin maidir leis na leibhéil éagsúla a thig a bheith i gceist agus daoine ag foghlaim na Gaeilge, nó aon teanga eile. Cuireann an Ollscoil na siollabais, an t-ábhar teagaisc, agus scrúduithe samplacha ar fáil ar an idirlíon agus thig le heagraíocht ar bith, nó le múinteoir ar bith iad a úsáid. Is beag ollscoil a dhéanann sin... tá an chuid is mó acu an-rúnda lena gcuid eolais. Thig le foghlaimeoir ar bith anois, fios a bheith aige cén leibhéal i ndáiríre atá bainte amach aige ar dhréimire na foghlamtha, seachas an tsíorfhoghlaim gan sprioc gan chuspóir a bhíodh ann le blianta blianta fada.

Tá mise den bharúil go bhfuil dualgas ar gach duine a bhfuil an Ghaeilge ar a thoil aige, í a theagasc do 20 duine eile ar a laghad. Dá gcuirfimis an oiread céanna ama isteach i dteagasc na Gaeilge agus a chuirimid isteach ag gearán agus ag clamhsán fá fhadhbanna na Gaeilge agus fá na lochtanna atá ar achan duine eile, bheimis giota maith chun tosaigh leis an obair chun an Ghaeilge a chur i mbéal an phobail arís. Mar sin de, mura bhfuil rang á theagasc agat, d'iarrfainn ort dul chuig an suíomh seo, an t-ábhar uilig a chur i gcló, tús a chur le rang Gaeilge i do cheantar i mí Mheán Fómhair, agus tchífidh tú toradh éigin ar do chuid oibre. Ná fág an obair ar fad ag múinteoirí cáilithe... tá múinteoir in achan duine againn, agus tá tacaíocht ar fáil don mhúinteoir sin ar an suíomh idirlín sin. Agus tógfaidh na foghlaimeoirí do chroí.... is fiú go mór an dua é.

Thursday 7 May 2009

Lomadh agus Díbirt

Is maith ann don phróiseas síochána in Éirinn. I ndáiríre, níl a fhios agam an dtig a mhaíomh go bhfuil próiseas ar siúl níos mó. Tá muid bogtha isteach i ré úr, agus in ainneoin corr-iarrachta anseo is ansiúd, tá an tsíocháin i réim. Ba uirlis é an próiseas síochána le muid a chur san áit ina bhfuil muid anois. Is maith liom féin go bhfuil mo bheirt iníonacha ag fás aníos i sochaí atá ag forbairt i dtreo na síochána.

Ach tá gné amháin den phróiseas síochána in Éirinn nach dtaitníonn liom. Bhuel, ní thaitníonn sé liom nach bhfuair muid an Éire 'saor' a bhí uainn. Ach is gné eile atá i gceist agam anseo. Chan amháin nach dtaitníonn sé liom, ach tá mé go huile is go hiomlán ina choinne. Is gné é seo nach bhfuil scríofa síos áit ar bith in aon cháipéis chomhaontaithe, agus is gné é seo nach mbíonn aon mhór-ráiteas poiblí ann fá dtaobh dó. Ach is ann dó, agus tá a thionchar ag fás agus ag spré agus ag leathnú isteach in achan chuid den saol anseo, ó thuaidh ach go háirithe, agus ó dheas ar dhóigheanna.

Is é sin lomadh agus díbirt na féiniúlachta.

Roinnt samplaí den rud atá i gceist agam. Más cruinn an méid a léigh mé in eagrán na seachtaine seo de Gaelic Life, tá cinneadh déanta ag TESCO (mar gheall ar bhreis agus 100 gearán ó aontachtóirí i gContae Aontroma i gcoinne páistí óga a bhí ag caitheamh geansaithe CLG agus iad i mbun pacáil málaí san ollmhargadh sin), tá cinneadh déanta acu nach mbeidh cead ag baill d'aon eagraíocht spóirt (peil, sacar nó eile) éide an chlub a chaitheamh agus iad ag déanamh pacáil málaí le hairgead a thiomsú i siopaí dá gcuid. Sampla eile i mo cheantar féin: bhí mé ag cruinniú poiblí faoi pharáid Lá Fhéile Pádraig agus thosaigh roinnt daoine ag cur tuairimí chun tosaigh go raibh sé thar am an pharáid a dhéanamh 'níos fáiltiúla' roimh 'phobail eile' (ms gan bratach na hÉireann a bheith ar foluain ann srl). Amhail is go bhfuil bratach na tíre seo 'neamhfháiltiúil'. Nuair a bhíonn aon pholaiteoir náisiúnaíoch ag caint ar son na Gaeilge san am i láthair caithfidh siad friotal leithscéalach a chur lena gcuid cainte 'ní bhaineann an Ghaeilge le polaitíocht, is le gach dream í, níl inti ach teanga, srl'. Cá háit a bhfágann sin an chuid againn a chuir dua orainn féin an teanga a fhoghlaim cionn is go bhfuil muid ar aon dul le tuairim Uí Chatháin nuair a scríobh sé 'Is é slánú na Gaeilge athghabháil na hÉireann, agus is í athghabháil na hÉireann slánú na Gaeilge'? Ní bhfaighidh tú ráiteas níos polaitiúla ná sin faoin teanga, ach is beag duine a thig an tuairim sin a chur chun tosaigh níos mó, táthar uilig ag briseadh na gcos lena chur in iúl nach bhfuil sa Ghaeilge ach 'teanga álainn don uile dhuine', rud atá fíor cinnte, ach ní hí sin iomlán na fírinne. Anuraidh bhí ceolchoirm anseo san amharclann ar an tSrath Bán in ómós do Luke Kelly agus bhí rí rá is ruaille buaille sna páipéir áitiúla cionn is gur cheol an grúpa Amhrán na bhFiann ag deireadh na hoíche. Anois, cad é mar is féidir oíche cheoil in ómós do Luke Kelly a dhéanamh gan amhráin phoblachtánacha Éireannacha a bheith mar chuid de? Tá sé le bheith ar ais san amharclann ach déarfainn nach mbeidh an t-amhrán sin ann an iarraidh seo.

Agus ní hé an pobal náisiúnaíoch amháin atá thíos leis an lomadh agus an díbirt féiniúlachta seo. Cé go bhfuil roinnt mórshiúlta de chuid na bhFear Buí ag dul fríd cheantracha nár cheart dóibh a bheith ann ar chor ar bith, is fíor a rá fosta, i mo bharúil féin, go bhfuil náisiúntóirí ann agus dá gcluinfidís oiread is nóta amháin ó bhosca ceoil Oráisteach sa ghaoth bheidís amuigh ar na sráideanna ag iarraidh bac a chur leis. Is cuimhin liom féin a bheith páirteach i mórshiúl in aghaidh paráid Oráisteach i mo cheantar féin nuair a bhí an chonspóid ar fad faoi Bhóthar Garbhachaidh faoi lán seoil, agus nuair a chonaic mé an dínit lenar shiúil siad tháinig aiféaltas orm faoin seasamh s'agamsa féin. Ní raibh siad ach ag siúl ón eaglais áitiúil go dtí leac cuimhneacháin don dá Chogadh Domhanda cúpla céad slat síos an bóthar. Cé nach mbeinn féin páirteach in aon chuimhneachán den chineál sin, sílimse gur cheart go mbeadh deis ag an phobal aontachtach sin a dhéanamh gan aon bhac a bheith orthu. Tá sé thar am againn a bheith níos oscailte.

Tá roinnt téarmaí nua-aimseartha ag gabháil leis an díbirt féiniúlachta seo. Glacaimis cuid mhór de na 'himeachtaí trasphobail' a dhéantar a reáchtáil, mar shampla. Ach má scrúdaíonn tú na himeachtaí seo is mó d'imeachtaí 'neamhphobail' atá iontu ná rud ar bith eile; dálta Basil Fawlty, níl cead 'an cogadh' a lua. Téarma eile ná 'spás neodrach' a chruthú, rud a chinntíonn nach mbíonn deis ag náisiúntóirí ná aontachtóirí iad féin agus a bhféiniúlacht a chur in iúl go hoscailte. Agus má scrúdaíonn tú cad é atá i gceist le 'spás neodrach' ag lucht an stáit agus lucht na hoifigiúlachta, níos minice ná a mhalairt is 'spás ina bhfuil an Béarla agus cultúr na Breataine i réim'. Tchítear úsáid na Gaeilge mar 'rud conspóideach' agus caithfear 'an Ultais' a bheith ann le 'cothromaíocht' a dhéanamh, nó 'wouldn't it be better if we did it in English so everyone can feel part and not be offended'.

Níl a fhios agam cén réiteach atá ar an ghné seo den tsochaí ina bhfuil mé san am i láthair. Tá a fhios agam go bhfuil sé ag plúchadh an chultúir, ag plúchadh na Gaeilge, agus ag plúchadh m'fhéiniúlachta féin mar phoblachtóir agus mar Éireannach.

Wednesday 6 May 2009

Brón ar an Bhás

Fuair m'athair bás bliain ó shin inniu. An ailse a mharaigh é agus bhí sé 66 bliain d'aois. Is cuimhin liom an lá roimh a bhás. Lá geal grianmhar mar atá ar maidin inniu. Thug mé mo bheirt iníonacha lena fheiceáil. 'It's a quare day outside, sir' a dúirt mé leis. 'And it's bloody nice to see it' ar seisean. Ba léir domsa go raibh sé ag streachailt lena anáil a fháil, agus bhí a fhios agam gur sin an uair dheireanach a tchífeadh a ghariníonacha é. Ní raibh an caidreamh a bhí idir é féin agus mé féin saor ó locht. Chaith sé breis agus daichead bliain dá shaol ag streachailt leis an ól, agus duine ar bith agaibh a bhfuil sé de mhí-ádh oraibh taithí a bheith agaibh ar an tréith sin sa chine daonna tuigfidh sibh an dochar a dhéanann sé don duine agus don teaghlach. Ba mhíorúilt é gur mhair sé chomh fada agus a mhair, b'iomaí fear eile a bheadh sínte san uaigh fiche bliain roimhe sin. Ach bhí slua ollmhór ag an tsochraid an lá sin. Cé go raibh sé gafa sa teach le breis agus deich mbliana agus é scartha ón saol mór le tamall maith, tháinig na sluaite go dtí an teach faire. Bhí meas ag an mhórphobal air. Tógálaí den chéad scoth a bhí i m'athair. Smaoiním ar an dán sin a scríobh Máirtín Ó Díreáin agus é ag caint faoi phobal an oileáin. 'Thóg an fear seo teach, Is an fear úd, Claí nó fál, A mhair ina dhiaidh, Is a choinnigh a chuimhne buan.' Mhair m'athair sa tréimhse sin nuair a bhíodh meas ar obair na lámh. Ba de shliocht na tuaithe muid. Tháinig cuid mhór dá sheanchomhoibrithe chuig an teach lena ndea-chuimhní a roinnt linn agus le slán a fhágáil aige. Bhí dea-intleacht aige, agus choinnigh sé a intinn ag gabháil go dtí an deireadh. Fiú an lá sin roimh a bhás, thug mé fá dear go raibh crosfhocal an lae sin líonta agus críochnaithe aige ar an leaba. Peileadóir maith a bhí ann ina óige chomh maith, agus tháinig seanfhoireann Leac Phádraig amach lá na sochraide agus sheas le hómós ar dhá thaobh na cónra ag teacht amach as an tseipéal dó. Bhí diabhlaíocht ann agus ní raibh sé riamh fágtha gan freagra ina bhéal. Bhain m'athair leis an ré roimh an ipod, roimh an ghuthán póca, roimh ríomhairí, roimh an tsíor-theilifís agus eile. Bhí féith na scéalaíochta agus féith an ghrinn sa ghlún lenar bhain sé féin. Lá amháin bhí sé le dul isteach chuig an otharlann le dul faoi scian. Óbráid an-chontúirteach a bhí i gceist a thiocfadh a bhás a thabhairt. Bhí sé ina shuí sa teach agus mo dheirfiúr ag bearradh a chuid gruaige agus gan cead aige aon bhogadh a dhéanamh. 'How do you feel the day, sir?' a d'fhiafraigh mé de. 'Now I know how poor Kevin Barry felt' a d'fhreagair sé. Lá eile, i ndiaidh dúinn cathaoir rotha a fháil fána choinne, arsa mise leis 'Hi sir, you should try and get out now into a bit of sunlight'. 'Awe aye' ar seisean, 'I can hear them chatting now... I could have swore I saw Joe Devine makin' his way up the Glenshane Pass in a wheelchair'. Tháinig seanchara ar cuairt chuige lá agus chuir ceist air fána shláinte, 'Jim' arsa m'athair 'they've given me two years, and knowing my luck I'll probably be unfortunate enough to live every single day of it'. Ba shin é m'athair. Nuair a smaoiním ar a bhás, tagann dhá rud chun cuimhne. Thug sé aghaidh ar an bhás go cróga. An dara rud, cé gur galar millteanach é an ailse, bhí faill agam a chur in iúl dó go raibh grá agam dó, rud a bhí iontach tábhachtach don bheirt againn, sílim. Suaimhneas síoraí dá anam.

Tuesday 5 May 2009

Ar an Ordóg

Bhí mé ag teagasc rang Gaeilge anocht i Leitir Ceanainn. Drochlá a bhí ann, é ag siobráil bháistí ó mhaidin go hoíche. Ar an bhealach abhaile, bhí fear ina sheasamh ar thaobh an bhóthair, cuma air go raibh sé fliuch báite, agus é ag iarraidh síob a fháil áit inteacht. Ba ghnách liom féin bheith ag lorg síbe gach lá idir an Srath Bán agus An Ómaigh nuair a thosaigh mé amach ar shaol na hoibre ag tús na n-ochtóidí. Chuireadh sé isteach ormsa i gcónaí an oiread daoine a théadh tharam sa charr gan amharc i mo threo fiú, agus cuid acu ar aifreann achan Domhnach ag éisteacht go cráifeach leis an scéal faoin Samárach Maith ag trasnú an bhóthair chun cuidiú le Giúdach a bhí go mór i sáinn. Bhíodh beirt nó triúr ann an t-am sin a thugadh síob dom go rialta, agus go dtí an lá inniu níor mhaolaigh an cairdeas eadrainn mar gheall ar an ghníomh beag cineáltais sin.

Dá bhrí sin, tá sé de nós agam anois stopadh agus síob a thabhairt don uile dhuine. Tuigimse go maith gur rud contúirteach é. Ní thig leat a bheith cinnte cad é atá ag dul ar aghaidh i saol an duine a bhfuil tú ag tabhairt síbe dó, nó cén cineál duine é nó í. Ach téimse féin sa seans mar is é an tuairim atá agamsa faoi seo ná má dhiúltaíonn achan tiománaí dea-chroíoch síob a thabhairt d'éinne, fágann sin na daoine bochta ar thaobh an bhóthair i lámha na dtiománaithe sin a bhfuil an droch-ghníomh ar intinn acu. Nuair a thógaim duine óg mothaím go bhfuil mé á sábháil ó chontúirt, agus is fiú sin a dhéanamh fiú má chiallaíonn sé go bhfuil tú do chur féin sa bhearna bhaoil.

Stop mé anocht agus thug síob don fhear seo a bhí ar thaobh an bhóthair. Bhí cuma measartha láidir air, agus an chéad chúpla soicind i ndiaidh dó teacht isteach sa charr bhí mé ag breathnú air le feiceáil an raibh aon lorg den ólachán air, nó an raibh gléas troda ar bith ina lámha aige. Bíonn faitíos agus cearthaí orm i gcónaí go dtí go bhfaighim amach cén cineál duine atá ann agus cá bhfuil a thriall. Bhí sé ag dul go Baile an Droichid, dhá mhíle taobh amuigh de Leifear.

Bhí sé ar a bhealach abhaile ó theach faire i mBeart, áit a raibh faire á déanamh ar dhuine óg a maraíodh i dtimpiste bóthair cúpla lá ó shin. Dar liom gur gníomh cineáltais é sin, a bheith ag síobshiúl ó Leifear go Beart, ar dhrochlá amach is amach, le dul toigh faire. Bhíodh sé féin ag obair leis an fhear óg a maraíodh agus bhí siad an-chairdiúil le chéile, agus ba léir dom go raibh an-bhrón air mar gheall ar bhás an fhir eile. Fuair a bhean féin bás díreach roimh an Nollaig, a dúirt sé, agus thug an fear óg a maraíodh an-tacaíocht dósan ón am sin ar aghaidh. 'Mura miste leat mé an cheist a chur' a dúirt mé 'cad é a thug bás do mhnása?' An ailse a dúirt sé. Bhí sí 27 mbliana d'aois. Bhris an gol air.

Tá Baile an Droichid dhá mhíle as mo bhealach féin ach ní thiocfadh liom gan é a thabhairt isteach an píosa beag sin den bhóthar. Sin duine nár chóir a bheith fágtha ar thaobh an bhóthair ar dhrochlá aimsire, a shíl mé. D'fhág mé slán aige. Ach tá sé i mo chloigeann go fóill.