Cuideachta na bhFoghlaimeoirí

An bhfuil tú ag foghlaim na Gaeilge? An bhfuil cúpla focal agat?
An raibh tú riamh ag Oireachtas na Gaeilge? Ar mhaith leat oíche a chaitheamh ag an Oireachtas le daoine eile atá ag foghlaim na Gaeilge? Beidh blaiseadh beag d'imeachtaí an Oireachtais ar an ardán: damhsa ar an sean-nós, amhránaíocht, ceol, lúibíní, agallamh beirte, scéalaíocht agus go leor eile. Beidh Tráth na gCeist Boird againn chomh maith le duaiseanna. Beidh fáilte roimh fhoghlaimeoirí iad féin ceol nó damhsa a dhéanamh! Agus isteach linn chuig Club na Féile ina dhiaidh. Úsáid do chuid Gaeilge!!

Tuilleadh Eolais: cuir scairt ar 087 9670 985 (ó na Sé Chontae is fiche) nó ar 079 1266 2796 ó na Sé Chontae.

Cultúrlann úr san Iarthuaisceart

Chuaigh mé féin agus Ríonach chuig an oscailt oifigiúil sa chultúrlann úr i nDoire Cholm Cille aréir, Cultúrlann Uí Chanáin. Tá cuma bhreá ar an fhoirgneamh; baineadh siar asainn nuair a shiúil muid isteach mar go bhfuil an stíl ailtireachta iontach difriúil ón rud a raibh muid ag dréim leis; an nua-aimsearthacht agus an tseanaimsearthacht taobh le taobh.

Ba ghnách linn corrchuairt a thabhairt ar an Chultúrlann i mBéal Feirste, ach is mór an t-achar é ón Srath Bán. Insíonn Ríonach scéal faoin mhaidin a chuir mé ceist uirthi 'Ar mhaith leat cúpán caifé', 'Ba mhaith' a d'fhreagair sí, agus an chéad rud eile bhí muid sa charr agus ar an bhealach chun na Cultúrlainne i mBéal Feirste fá choinne cúpán caifé!!!

Ach tá lúcháir orm anois go dtig linn bualadh isteach chuig an Chultúrlann úr i nDoire, súil a chaitheamh ar an siopa leabhar, greim a fháil le hithe, freastal ar ranganna damhsa nó rud inteacht, dul chuig ceolchoirmeacha, agus dreas comhrá a dhéanamh i nGaeilge. Thug muid na páistí isteach inniu chuig Lá na bPáistí chomh maith; bhí cúpla ceardlann ar siúl, chomh maith le trealamh ealaíne srl.

Maith sibh, a mhuintir Dhoire! Beidh muid ar ais...

Preab Dheireanach na Meánaoise

Cad é mar atá sibh arís, a chairde? Tá a fhios agam go bhfuil an blag seo tréigthe agam le coicís anuas. Bhí mé ag cur dlaoi mhullaigh ar chúrsa céime páirtaimseartha a thosaigh mé ‘i gciancheoch na haimsire’, mar a déarfadh Mac Grianna, agus ar chúis amháin agus eile ní bhfuair mé faill á críochnú go dtí an tseachtain seo. Isteach liom chun na hollscoile maidin Dé Luain, mé ag feadaíl liom, aiste agus miontráchtas faoi m’ascaill agam, agus an scrúdú deireanach déanta an tseachtain roimh ré. Ní faoistin go dtí é. Le cuidiú Dé, ní thréigfear mo bhlag mar sin go rómhinic. Ar an idirlíon is ionann moilleadóireacht a dhéanamh agus bás a fháil!

Nach breá an aimsir a bhí againn ansin le seachtain anuas. An ghrian ag scoilteadh na gcloch. Is féidir go mbeidh deireadh léi amárach. Cuireann an aimsir mhaith ceol agus comhluadar sa saol; na céadta duine gealgháireach amuigh ar na sráideanna, comharsana béal dorais ag malartú beannachtaí agus ag clabaireacht, an fear uachtair reoite ina Pied Piper ag na páistí.

Agus ansin, buaileann mire an tsamhraidh cuid againn. Bhí mé ag inse daoibh tamall ó shin go mbímse féin is cara de mo chuid, Mícheál Ó Dufaigh, ag rothaíocht anois is arís. Ní haon mhór-rothaíocht í, caithfidh mé a rá. Cúpla míle anseo is ansiúd.

Tá sé i gceist againn, féachaint le gach iarracht a dhéanamh, ár seacht ndícheall a dhéanamh, tabhairt faoi – mar a deir lucht an mhaorlathais nuair a bhíonn doicheall orthu aon ghealltanas soiléir a thabhairt! – turas na hÉireann a dhéanamh, ó Chionn Mhálanna i dTír Chonaill go Carn Uí Néid i gCorcaigh, agus dul fríd cheithre cheantar Ghaeltachta ar an bhealach, mar atá, Baile na Finne, Tuar Mhic Éadaigh, Conamara, agus Cúil Aodha! Beidh muid ag fágáil Cionn Mhálanna ar an chéad lá de mhí Lúnasa, má tá an saol ina cheart agus má tá muidne inár gceart!

Tá dhá chúis mhaithe leis an dúshlán seo, agus cúis amaideach eile gan mhaith. Is iad an dá chúis mhaithe ná dhá charthanas fhiúntacha, ceann amháin acu ag plé le beatha agus bás, agus an ceann eile ag plé le cultúr is teanga, mar atá, CRY (Cardiac Risk in the Young), agus Naíscoil an tSratha Báin.

Is í an chúis amaideach gan mhaith atá leis an dúshlán seo ná go mbraithim rigor mortis na meánaoise ag spré agus ag leathnú fríd mo chorp le héirí gach gréine! Ba mhaith leis an bheirt againn éacht fhisiciúil amháin a chur i gcrích sula mbeidh sé rómhall, mura bhfuil sé rómhall cheana féin! Tá muid róshean don pheil, ach tá muid ró-óg don ghalf (mo mhórleithscéal, a lucht gailf!). Idir an bheirt againn beidh 33 chloch ar an dá rothar, agus sin sula mbeidh aon bhagáiste curtha orthu fiú! Ní bheidh aon veain ag taistil linn. Agus tá cúpla gortú ag cur as dúinn cheana féin: droim lag, glúin chnagarnach, gualainn scriosta, murnán ataithe srl srl. Beidh sé ina éacht má éiríonn linn imeacht as Dún na nGall fiú!

Ní bhrisfear aon taifead domhanda luais. Tá sé i gceist againn coicís a chaitheamh ar an turas seo, an giotár agus an bosca ceoil a thabhairt linn. Tá bealach oibrithe amach againn ina mbeidh orainn 65km sa lá a chur dínn. Cuirfidh na ceantair Ghaeltachta fad leis an turas, ach tá súil againn castáil le cúpla duine de mhuintir na háite, agus tá súil againn go gcuirfidh sé leis an radharc tíre a bheas againn, mar níl mórán taitneamhachta súl i gceist ar na príomhbhóithre móra. Tá mé féin ag smaointiú ar mo chuid Béarla a chur ar leataobh ar feadh coicíse féachaint an féidir le duine a bheith beo in Éirinn i nGaeilge amháin… ach tá plé ar siúl faoin ghealltanas sin go fóill!

Tá dhá mhí againn le hairgead a thógáil, mar sin de, má tchíonn sibh beirt fhear ag teacht in bhur dtreo, súile móra umhla ina gcloigeann, an liopa íochtarach ag gobadh amach, agus babhla déirce sínte rompu, bígí fial agus flaithiúil… preab dheireanach na meánaoise atá ann agus tá súil againn go dtabharfaidh sibh tacaíocht don iarracht. Fáilteofar roimh gach pingin.

Rabhadh

Ach caithfear a rá go hard is go soiléir, má theipeann orainn ar aon chúis (agus níl muid ag iarraidh go dteipfeadh), coinneofar gach pingin go fóill! Dálta díolacháin Eanáir, ní féidir aisíocaíocht a fháil ar dhá earra amhrasacha.

An dóigh le cuidiú agus le tacú?

Thig leat féin nó le d’eagraíocht deonúchán a dhéanamh isteach sa chuntas: Uimhir. 06153521 , Ainm: Gaelphobal No. 3 Account, Cód Sórtála 93-84-40, Banc an First Trust ar an tSrath Bán, nó thig leat seic a chur chugamsa @ Seán Mór Ó Daimhín, 31 Gairdíní Inis Fraoich, An Srath Bán, Tír Eoghain, BT82 8JD.

Nó má shíleann tú go dtig leat lóistín oíche a fháil (chomh saor agus is féidir) i dTuar Mhic Éadaigh, i gConamara, nó i gCúil Aodha sa chéad dhá sheachtain de mhí Lúnasa, bheadh sé iontach!

Má tá aon eolas eile ag teastáil, thig libh scríobh chugamsa ag sean_mor@hotmail.com

An Chéad Chomaoineach Dheireanach

Beidh an iníon is óige againn, Neasa, ag déanamh a Céad Comaoineach Dé Sathairn seo ag teacht, i nGaeilge, mar atáthar á dhéanamh le roinnt blianta anuas ó bunaíodh an Ghaelscoil anseo ar an tSrath Bán, agus an t-ádh linn go bhfuil sagairt againn atá in inmhe an obair a dhéanamh inár dteanga dhúchais, cé nach bhfuil sí againn ó dhúchas. Déarfainn go mbeadh ort dul siar go ré Charraig an Aifrinn sa cheantar seo le go bhfaighfí aon cheann de na sacraimintí á cheiliúradh i nGaeilge na hÉireann.

Tá sí an-tógtha faoin Lá Mór. A gúna deas simplí bán déanta ag beanchomharsa béal dorais, na comharsana is fearr in Éirinn, a deirim libh. Tá mé féin ar mo dhícheall brí a chur san ócáid, ar a sonsa, agus dhá chiall an fhocail sin i gceist agam, mar atá ciall agus fuinneamh. Is aindiachaí mé féin, cé go gcrothnaím an suaimhneas a thugadh creideamh dom na blianta ó shin. Ní théitear chun Aifrinn sa teaghlach seo. Bhuel, ní minic a théitear; bás, breith agus bainis.

Is cuimhin liom nuair a bhí Neasa 3 bliana d'aois, agus muid ag dul thar an seipéal mór galánta atá againn sa pharóiste seo, agus ar sise liom 'Cé atá ina chónaí sa chaisleán sin, a Dhaidí?'. 'Fear darb ainm Dia, agus a mhac Íosa agus ........' smaoinigh mé ar feadh tamaillín '...... máthair an mhic, Muire' arsa mise 'agus cuireann siad fáilte roimh achan duine isteach sa chaisleán sin'. Ansin, i ndiaidh di toiseacht ar an Ghaelscoil, phreab sí isteach sa teach lá amháin le scéal mór a chur inár láthair... 'A Dhaidí, rinne Dia an domhan, an talamh, an fharraige, na plandaí, na hainmhithe, agus rinne sé muidne fosta.... taobh istigh de 6 lá! Agus ansin bhí sos aige ar an seachtú lá...' ar sise, agus crith ar a glór, bhí sí chomh corraitheach sin faoin scéal. Shíl sí nach raibh a fhios againn, mar nár luaigh muid an scéal riamh.

Ní duine frithchreidmheach mé. Leis an fhírinne a dhéanamh tá lorg an chreidimh go smior ionam áit éigin. Deir mo bhéal agus deir m'intinn nach gcreidim in aon Dia. Bíonn mo chroí is m'anam i ngleic leo beirt. B'fhearr liom an creideamh a bheith agam gan cheist, ach ní rud é sin a bhfuil neart agam air... leis an seanfhocal a chur droim ar ais, 'bítear mar a shíltear'.

Mothaím go bhfuil mé i mo sheasamh idir ghlúin mo sheanmháthar, a raibh an creideamh go smior iontu agus an ghlúin atá ag teacht i mo dhiaidh. Níor mhaith liom bac a chur ar an sruth creidimh sin a choinnigh mo mhuintir romham beo agus é a cheilt ar mo mhuintir féin a bheas ag teacht i mo dhiaidh. Mura mbeidh mé féin in ann an creideamh a iompar, b'fheidir go dtig liom a bheith i mo chloch ar an sruth sin idir an dá ghlúin agus thig leo seasamh orm agus leanúint ar aghaidh beag beann ormsa agus ar mo chuid amhras.

Bainfidh mé sult as an lá. Rachaidh mé chun Aifrinn, le cuidiú Dé. Beidh lá speisialta aici. Agus tá mé lánchinnte go mbeidh grianghraf níos deise le taispeáint aici ná mar atá agamsa thuas ó mo lá féin.

'Vótáil DUP, a haon, 'dó, trí'

Sin rosc catha i nGaeilge a bhíodh ag bairdéir beag aontachtach a raibh féith an ghrinn go smior ann, nuair a bhí mé féin istigh i gcarcair sna hochtóidí is nóchaidí. Ní cuimhin liom a ainm, agus fiú dá mba chuimhin, ní thabharfainn amach anseo é. Shíl go leor againn nach raibh ann ach amadán, cé go raibh cion agus gean againn air mar gur thug sé an ghealgháireacht isteach i láthair na gruamachta. Ach an bhfuil a fhios agat seo, le himeacht ama tá cuma ar an scéal nach raibh an bairdéir beag sin rófhada ar shiúl ón fhírinne.

Tá ceist agam. Is ceist Sé Contaethach í is dócha. An fiú an dua siúl isteach chuig aon ionad vótaíochta sna Sé Chontae le vótáil d'aon pháirtí eile seachas an DUP? An bhfuil aon pháirtí amuigh ansin atá toilteanach seasamh go láidir i gcoinne geáitsíocht an DUP? An bhfuil aon pháirtí amuigh ansin atá ag tabhairt dúshláin do riail na Breataine ar an chuid seo den tír níos mó? Agus ní ar an chogaíocht atá mé ag caint, tá deireadh leis sin, buíochas mór le Dia agus le haon duine eile a raibh lámh aige nó aici sa scéal sin. Is maith ann an tsíocháin, ach is lochtach agus aontaobhach an próiseas é.

Is le Sinn Féin a sheas mé den chuid is mó i rith mo shaoil. Níor vótáil mé d'aon pháirtí eile riamh, go dtí an toghchán deireanach, ach bhí Sinn Féin go fóill go láidir ar mo liosta an lá sin. Níl a fhios agam cad é le déanamh an iarraidh seo. Tá dóchas iomlán caillte agam sa phróiseas agus sa treo ina bhfuil muid ag dul. Ag am toghcháin is minic an Ghaeilge agus Éire Aontaithe i mbéal ionadaithe Shinn Féin, agus meallann an chaint sin mé ina dtreo nuair a chluinimse í, ach tá cuma na béalchráifeachta ar chuid den chaint sin anois nuair a dhéanann tú comparáid idir an beart agus an briathar.

Thóg mé bróisiúr beag toghcháin ar son Bhairbre de Brún agus Shinn Féin tá cúpla lá ó shin agus is é an teideal a bhí air ná 'Listening, Working and Delivering'. Níl aon amhras orm ach go bhfuil Sinn Féin ag éisteacht. Lena gceart a thabhairt dóibh, reáchtáil siad cruinnithe móra poiblí ar na mallaibh agus bhí deis ag achan duine againn freastal orthu agus ár dtuairimí a thabhairt. Níl aon amhras orm ach go bhfuil Sinn Féin ag obair go dian dícheallach chomh maith. Is iad Sinn Féin an t-aon dream amháin a tchím i measc an phobail anseo agus bíonn a gcuid comhairleoirí agus ball ag obair go crua ar son an phobail sin. Ach níl aon 'delivering' ann, ná baol air. Leis an fhírinne a dhéanamh is mó de 'Deliverance' atá againn anseo sna Sé Chontae ná 'Delivering'.

Ní ionsaí é seo ar Shinn Féin, ach cailliúint dóchais.

Is é an mana atá ag Sinn Féin le fada ná gurb iadsan páirtí an athraithe, go bhfuil siad ag iarraidh an saol polaitiúil a 'athrú' ó bhun go barr. De ghnáth ní chuirtear síos ar an fhocal seo 'athrú' nó cad é atá i gceist acu le 'athrú' agus cad é atá bainte amach acu maidir le 'hathruithe' a chur i gcrích. Agus leis an dul chun cinn, nó an easpa dul chun cinn, atá déanta ag Sinn Féin a mheas, caithfidh muid an focal sin 'athrú' a bhriseadh síos i rannóga éagsúla.

Mar phoblachtánach (lochtach go maith mé féin), tchím trí chineál 'athraithe' a bhíothas á lorg.
1. athrú dearfach de bharr na síochána agus imeacht na cogaíochta, agus daonlathú na Sé Chontae (clár polaitiúil an SDLP agus Workers Party).
2. athruithe maidir le cearta agus aitheantas dúinne sna Sé Chontae a tchíonn muid féin mar chuid de náisiún na hÉireann, agus a ndearnadh cos ar bolg ar na cearta agus aitheantas sin le blianta fada ag aontachtaithe agus ag Rialtas na Breataine. (Clár polaitiúil eite ghlas an SDLP)
3. An tAthrú Bunreachtúil ina mbeadh féinriail, neamhspleáchas iomlán agus saoirse ó riail eachtrannach in Éirinn Aontaithe. (Clár polaitiúil SF agus Gluaiseacht na Poblachta).

Athrú Cineál 1
Maidir le hathrú uimhir 1, níl aon amhras faoi ach go bhfuil athrú dearfach ar an saol anseo sna Sé Chontae mar gheall ar imeacht na cogaíochta agus teacht i réim na síochána. Diomaite de na heachtraí a tharla tamall de mhíonna ó shin, níl éinne á mharú ar na sráideanna. Tá cuid mhór campaí míleata de chuid na Breataine leagtha agus a gcuid saighdiúirí bogtha ar aghaidh chuig tíortha eile. Tá an teorainn ar oscailt. Tá náisiúntóirí agus aontachtóirí ag 'roinnt' mionchumhachta de chineál éigin. Mothaíonn daoine níos sábháilte, tá faoiseamh ar go leor daoine go fóill go bhfuil sé thart, cé go bhfuil glúin óg ag teacht chun tosaigh nach bhfuil aon eolas acu ar na rudaí a thit amach anseo. Níl éinne ag iarraidh pilleadh ar na seanlaetha cogaíochta.

Níor mhaith liom beag is fiú a dhéanamh de na hathruithe thuas, ach caithfidh muid iad a chur i gcomhthéacs. Is athruithe dearfacha iad a tharlódh i gcomhthéacs ar bith ina mbeadh deireadh le coimhlint agus deireadh le cogaíocht. Dá mbeadh deireadh leis an trodaíocht ar fad sna 70-óidí, b'fhéidir go n-éireodh le Sunningdale sa deireadh thiar thall... ní bheidh a fhios againn choíche. Ach cé go gcuireann gach duine fáilte roimh na hathruithe seo, ní féidir a mhaíomh gur dul chun cinn ar bith iad ar na spriocanna a bhí ag gluaiseacht na Poblachta le 30 bliain anuas.

Athrú Cineál 2
Anois, seo an áit a bhfuil an tubaiste. Níl aon cheart ná aitheantas againne sna Sé Chontae a tchíonn muid féin mar chuid de náisiún na hÉireann. Fuarthas réidh le hAlt 2 & 3 de Bhunreacht na hÉireann, agus cé gur scríobhadh isteach ina n-áit go raibh cead Saoránacht Éireannach a bheith ag éinne sna Sé Chontae, níl aon bhunús praiticiúil leis an tSaoránacht sin, seachas a bheith i dteideal Pas Éireannach, de réir cosúlachta. Ach bhí sin againn i gcónaí, agus mar sin de ní féidir a mhaíomh gur céim chun tosaigh atá ann. Níl aon rud praiticiúil agamsa a dtig liom a rá faoi 'Seo, bhain muid seo amach, ní raibh sin againn an t-am sin ach tá sé againn anois'. Níl Acht Teanga againn, rud a chiallaíonn nach n-aithnítear an Ghaeilge fiú. Níl cead agam vótáil d'Uachtarán na hÉireann. Ní thig liom ionadaí a chur chuig Dáil Éireann ach thig liom ionadaí a chur chuig Parlaimint Ghallda. Ní thig liom teastas breithe a fháil do mo pháistí i nGaeilge fiú. Ní thig liom clárú ar chóras cánach na gCoimisinéirí Ioncaim sna 26 Contae mar go bhfuil 'seoladh eachtrannach' agam. Caithfidh dhá chuntas bainc a bheith agam mar go bhfuil mé ag obair sna 26 Contae agus cónaí orm sna 6 Chontae. Ní thig liom airgead a chur ó chuntas amháin go dtí an cuntas eile, míle amháin suas an bóthar, gan táille idirnáisiúnta a íoc. Ar dhóigheanna áirithe, tá an chríochdheighilt níos láidre agus níos doimhne ná mar a bhí sí riamh. Agus cé go raibh Máirtín Mag Aonghusa toilteanach seasamh taobh amuigh de Stormont agus 'tréas' a chur i gcoinne poblachtóirí traidisiúnta (atá go hiomlán ar seachrán), ní fhaca mé aon bhall den DUP ag seasamh taobh amuigh de Stormont agus a rá go bhfuil sé in am freastal ar chearta agus ar aitheantas an phobail náisiúnaigh maidir le ceist na Gaeilge srl. 'Vótáil DUP, a haon, dó, trí' mar a deireadh mo bhairdéir beag greannmhar fadó.

Athrú Cineál 3
Tá ceist na hÉireann Aontaithe curtha san uaigh taobh le hÉirinn Rómánsúil O'Leary. Lena gceart a thabhairt dóibh is iad Sinn Féin an t-aon dream amháin a bhfuil 'comhrá náisiúnta' ag dul ar aghaidh acu ar an cheist, ach mar gheall ar an phróiseas a raibh siad féin á stiúradh agus á threorú le blianta fada, tá na páirtithe eile anois den bharúil go bhfuil an cheist bhunreachtúil 'socraithe', agus ní luafaidh ionadaí ar bith ó Fhianna Fáil ná ó Fhine Gael Éire Aontaithe arís go dtí go gcluinfidh siad an focal sin i mbéal na n-aontachtóirí iad féin. Is ag snámh in aghaidh a n-easa féin atá Sinn Féin anois. Fiú an tIar-Thaoiseach Bertie Ahern, sílimse go ndúirt sé ar na mallaibh go mbeadh móramh aontachtach de dhíth sula mbeadh Éire Aontaithe ann. Agus níl creidiúint ar bith fágtha ag aon fhocal atá scríofa i gComhaontú Aoine an Chéasta, tá an oiread sin gealltanas sa chomhaontú sin briste faoin am seo. Lena chois sin, is iad an sean-Workers Party agus an SDLP a bhí ag iarraidh Athrú Cineál 1 a chur i bhfeidhm le 30 bliain anuas, agus bhí muidne i ngluaiseacht na Poblachta a rá nach féidir sin tarlú, agus nach fiú sin tarlú, go dtí go mbeadh Athrú Cineál 3 i bhfeidhm ar dtús. Má d'éirigh linn aon rud a bhaint amach, d'éirigh linn clár oibre an Workers Party agus an SDLP a thabhairt ar an saol, rud nach dtiocfadh le ceachtar den dá pháirtí sin a dhéanamh iad féin.

Is mó d'athrú atá ar Shinn Féin mar pháirtí, ná d'athrú atá bainte amach acu sa tsochaí ina bhfuil siad.

Cé nach bhfuil mórán tábhachta le mo vóta ar an Déardaoin 4 Meitheamh, beidh mé istigh in ionad na vótaíochta agus beidh na pointí seo thuas ag dó na geirbe agam sula gcuirfidh mé peann luaidhe le pár.

Aimsir Bhreá agus An Áirc

Trí lá den chéad scoth a bhí againne i Leath Chuinn. An ghrian ag scoilteadh na gcloch. Shocraigh muid anseo rud beag oibre a dhéanamh ar Chlann-Ghaeltacht Inis Fraoich anseo ar an tSrath Bán. Sin Gaeltacht a bhunaigh muid féin mar go bhfuil 75% de phobal an teaghlaigh seo (sin triúr) ag labhairt i nGaeilge 100% den am lena chéile, agus tá 25% den phobal teaghlaigh seo (duine amháin) ag labhairt i nGaeilge idir 30% agus 50% den am. Níl aon aitheantas stáit ag an Ghaeltacht seo... níl stát Éireannach againn fiú, ach sin scéal eile, agus ní raibh aon deontas deice le fáil as an obair seo a dhéanamh ar infrastruchtúr na Gaeltachta bige seo lena coinneáil beo beathach.

'An Áirc' atá bronnta mar ainm againn ar an deic. Má bhíonn an Dara Tuile ann arís mar gheall ar an téamh domhanda agus ardú na farraige, beidh muidne inár suí go te ar An Áirc agus ag seoltóireacht linn...

Foghlaim agus Teagasc

Beirt atá ag freastal ar mheánrang de mo chuidse ar an tSrath Bán, bhí orthu dul isteach go Gaoth Dobhair inniu le dul faoi scrúdú. Meánleibhéal B1 de chuid an Teastais Eorpaigh sa Ghaeilge a bhí i gceist. Bhí an scrúdú le bheith ar siúl ar 10.00 ar maidin i bPobalscoil Ghaoth Dobhair. Shocraigh mé ar dhul a fhad le Gaoth Dobhair sa charr leo, agus bhí dianseisiún dul siar ar siúl againn sa charr ar an bhealach síos, mé féin ag cur ceisteanna orthu agus iad féin ag freagairt. Cé nach múinteoir cáilithe mé, is breá liom a bheith ag teagasc na Gaeilge. Mothaím freagrach as gach duine a bhíonn ag freastal ar mo ranganna. Má éiríonn duine as an rang, bím ag smaointiú go raibh an locht orm féin ar bhealach éigin. Má theipeann ar dhuine sa scrúdú, teipeann ormsa.

Ach caithfidh mé a rá go bhfuil an-mheas agamsa ar an bheirt seo. Chuir siad a gcroí isteach sa chúrsa seo. Tá leabharthaí nótaí scríofa amach acu, agus iad ag dul siar orthu i dtólamh. Is beag Béarla a labhraíonn siad liom. Tapaíonn siad gach deis an Ghaeilge a labhairt, cé go dtiocfadh linn caidreamh i bhfad níos fearr agus níos doimhne a bheith againn lena chéile i mBéarla, an mháthairtheanga ag an triúr againn. Bhí scrúdú cluastuisceana, scrúdú léitheoireachta, scrúdú scríofa agus scrúdú cainte acu inniu. Níl siad ag déanamh na gcúrsaí Gaeilge seo ar mhaithe le post níos fearr a fháil, nó le hardú céime a fháil, nó le cáilíocht mhúinteoireachta a bhaint amach. Níl ann ach go bhfuil grá acu don Ghaeilge, agus gur mhaith leo a bheith in ann í a labhairt níos fearr, níos minice, agus ag leibhéal níos airde.

Caithfidh mise a rá chomh maith go bhfuil an-mheas agamsa ar an chóras atá ag an Teastas Eorpach sa Ghaeilge, atá á chur ar fáil ag Ollscoil na hÉireann, Má Nuad. Tá 6 leibhéal ar fad i gceist (Bonnleibhéil A1 agus A2, Meánleibhéal B1 agus B2, agus Ardleibhéal C1 agus C2), agus tá trí leibhéal taobh istigh d'achan leibhéal acu sin (Pas, Pas le Tuilteanas, agus Pas le Gradam). Sin 18 leibhéal i ndáiríre, agus sílim gur cur chuige níos cruinne agus níos cuimsithí sin maidir leis na leibhéil éagsúla a thig a bheith i gceist agus daoine ag foghlaim na Gaeilge, nó aon teanga eile. Cuireann an Ollscoil na siollabais, an t-ábhar teagaisc, agus scrúduithe samplacha ar fáil ar an idirlíon agus thig le heagraíocht ar bith, nó le múinteoir ar bith iad a úsáid. Is beag ollscoil a dhéanann sin... tá an chuid is mó acu an-rúnda lena gcuid eolais. Thig le foghlaimeoir ar bith anois, fios a bheith aige cén leibhéal i ndáiríre atá bainte amach aige ar dhréimire na foghlamtha, seachas an tsíorfhoghlaim gan sprioc gan chuspóir a bhíodh ann le blianta blianta fada.

Tá mise den bharúil go bhfuil dualgas ar gach duine a bhfuil an Ghaeilge ar a thoil aige, í a theagasc do 20 duine eile ar a laghad. Dá gcuirfimis an oiread céanna ama isteach i dteagasc na Gaeilge agus a chuirimid isteach ag gearán agus ag clamhsán fá fhadhbanna na Gaeilge agus fá na lochtanna atá ar achan duine eile, bheimis giota maith chun tosaigh leis an obair chun an Ghaeilge a chur i mbéal an phobail arís. Mar sin de, mura bhfuil rang á theagasc agat, d'iarrfainn ort dul chuig an suíomh seo, an t-ábhar uilig a chur i gcló, tús a chur le rang Gaeilge i do cheantar i mí Mheán Fómhair, agus tchífidh tú toradh éigin ar do chuid oibre. Ná fág an obair ar fad ag múinteoirí cáilithe... tá múinteoir in achan duine againn, agus tá tacaíocht ar fáil don mhúinteoir sin ar an suíomh idirlín sin. Agus tógfaidh na foghlaimeoirí do chroí.... is fiú go mór an dua é.

Lomadh agus Díbirt

Is maith ann don phróiseas síochána in Éirinn. I ndáiríre, níl a fhios agam an dtig a mhaíomh go bhfuil próiseas ar siúl níos mó. Tá muid bogtha isteach i ré úr, agus in ainneoin corr-iarrachta anseo is ansiúd, tá an tsíocháin i réim. Ba uirlis é an próiseas síochána le muid a chur san áit ina bhfuil muid anois. Is maith liom féin go bhfuil mo bheirt iníonacha ag fás aníos i sochaí atá ag forbairt i dtreo na síochána.

Ach tá gné amháin den phróiseas síochána in Éirinn nach dtaitníonn liom. Bhuel, ní thaitníonn sé liom nach bhfuair muid an Éire 'saor' a bhí uainn. Ach is gné eile atá i gceist agam anseo. Chan amháin nach dtaitníonn sé liom, ach tá mé go huile is go hiomlán ina choinne. Is gné é seo nach bhfuil scríofa síos áit ar bith in aon cháipéis chomhaontaithe, agus is gné é seo nach mbíonn aon mhór-ráiteas poiblí ann fá dtaobh dó. Ach is ann dó, agus tá a thionchar ag fás agus ag spré agus ag leathnú isteach in achan chuid den saol anseo, ó thuaidh ach go háirithe, agus ó dheas ar dhóigheanna.

Is é sin lomadh agus díbirt na féiniúlachta.

Roinnt samplaí den rud atá i gceist agam. Más cruinn an méid a léigh mé in eagrán na seachtaine seo de Gaelic Life, tá cinneadh déanta ag TESCO (mar gheall ar bhreis agus 100 gearán ó aontachtóirí i gContae Aontroma i gcoinne páistí óga a bhí ag caitheamh geansaithe CLG agus iad i mbun pacáil málaí san ollmhargadh sin), tá cinneadh déanta acu nach mbeidh cead ag baill d'aon eagraíocht spóirt (peil, sacar nó eile) éide an chlub a chaitheamh agus iad ag déanamh pacáil málaí le hairgead a thiomsú i siopaí dá gcuid. Sampla eile i mo cheantar féin: bhí mé ag cruinniú poiblí faoi pharáid Lá Fhéile Pádraig agus thosaigh roinnt daoine ag cur tuairimí chun tosaigh go raibh sé thar am an pharáid a dhéanamh 'níos fáiltiúla' roimh 'phobail eile' (ms gan bratach na hÉireann a bheith ar foluain ann srl). Amhail is go bhfuil bratach na tíre seo 'neamhfháiltiúil'. Nuair a bhíonn aon pholaiteoir náisiúnaíoch ag caint ar son na Gaeilge san am i láthair caithfidh siad friotal leithscéalach a chur lena gcuid cainte 'ní bhaineann an Ghaeilge le polaitíocht, is le gach dream í, níl inti ach teanga, srl'. Cá háit a bhfágann sin an chuid againn a chuir dua orainn féin an teanga a fhoghlaim cionn is go bhfuil muid ar aon dul le tuairim Uí Chatháin nuair a scríobh sé 'Is é slánú na Gaeilge athghabháil na hÉireann, agus is í athghabháil na hÉireann slánú na Gaeilge'? Ní bhfaighidh tú ráiteas níos polaitiúla ná sin faoin teanga, ach is beag duine a thig an tuairim sin a chur chun tosaigh níos mó, táthar uilig ag briseadh na gcos lena chur in iúl nach bhfuil sa Ghaeilge ach 'teanga álainn don uile dhuine', rud atá fíor cinnte, ach ní hí sin iomlán na fírinne. Anuraidh bhí ceolchoirm anseo san amharclann ar an tSrath Bán in ómós do Luke Kelly agus bhí rí rá is ruaille buaille sna páipéir áitiúla cionn is gur cheol an grúpa Amhrán na bhFiann ag deireadh na hoíche. Anois, cad é mar is féidir oíche cheoil in ómós do Luke Kelly a dhéanamh gan amhráin phoblachtánacha Éireannacha a bheith mar chuid de? Tá sé le bheith ar ais san amharclann ach déarfainn nach mbeidh an t-amhrán sin ann an iarraidh seo.

Agus ní hé an pobal náisiúnaíoch amháin atá thíos leis an lomadh agus an díbirt féiniúlachta seo. Cé go bhfuil roinnt mórshiúlta de chuid na bhFear Buí ag dul fríd cheantracha nár cheart dóibh a bheith ann ar chor ar bith, is fíor a rá fosta, i mo bharúil féin, go bhfuil náisiúntóirí ann agus dá gcluinfidís oiread is nóta amháin ó bhosca ceoil Oráisteach sa ghaoth bheidís amuigh ar na sráideanna ag iarraidh bac a chur leis. Is cuimhin liom féin a bheith páirteach i mórshiúl in aghaidh paráid Oráisteach i mo cheantar féin nuair a bhí an chonspóid ar fad faoi Bhóthar Garbhachaidh faoi lán seoil, agus nuair a chonaic mé an dínit lenar shiúil siad tháinig aiféaltas orm faoin seasamh s'agamsa féin. Ní raibh siad ach ag siúl ón eaglais áitiúil go dtí leac cuimhneacháin don dá Chogadh Domhanda cúpla céad slat síos an bóthar. Cé nach mbeinn féin páirteach in aon chuimhneachán den chineál sin, sílimse gur cheart go mbeadh deis ag an phobal aontachtach sin a dhéanamh gan aon bhac a bheith orthu. Tá sé thar am againn a bheith níos oscailte.

Tá roinnt téarmaí nua-aimseartha ag gabháil leis an díbirt féiniúlachta seo. Glacaimis cuid mhór de na 'himeachtaí trasphobail' a dhéantar a reáchtáil, mar shampla. Ach má scrúdaíonn tú na himeachtaí seo is mó d'imeachtaí 'neamhphobail' atá iontu ná rud ar bith eile; dálta Basil Fawlty, níl cead 'an cogadh' a lua. Téarma eile ná 'spás neodrach' a chruthú, rud a chinntíonn nach mbíonn deis ag náisiúntóirí ná aontachtóirí iad féin agus a bhféiniúlacht a chur in iúl go hoscailte. Agus má scrúdaíonn tú cad é atá i gceist le 'spás neodrach' ag lucht an stáit agus lucht na hoifigiúlachta, níos minice ná a mhalairt is 'spás ina bhfuil an Béarla agus cultúr na Breataine i réim'. Tchítear úsáid na Gaeilge mar 'rud conspóideach' agus caithfear 'an Ultais' a bheith ann le 'cothromaíocht' a dhéanamh, nó 'wouldn't it be better if we did it in English so everyone can feel part and not be offended'.

Níl a fhios agam cén réiteach atá ar an ghné seo den tsochaí ina bhfuil mé san am i láthair. Tá a fhios agam go bhfuil sé ag plúchadh an chultúir, ag plúchadh na Gaeilge, agus ag plúchadh m'fhéiniúlachta féin mar phoblachtóir agus mar Éireannach.

Brón ar an Bhás

Fuair m'athair bás bliain ó shin inniu. An ailse a mharaigh é agus bhí sé 66 bliain d'aois. Is cuimhin liom an lá roimh a bhás. Lá geal grianmhar mar atá ar maidin inniu. Thug mé mo bheirt iníonacha lena fheiceáil. 'It's a quare day outside, sir' a dúirt mé leis. 'And it's bloody nice to see it' ar seisean. Ba léir domsa go raibh sé ag streachailt lena anáil a fháil, agus bhí a fhios agam gur sin an uair dheireanach a tchífeadh a ghariníonacha é. Ní raibh an caidreamh a bhí idir é féin agus mé féin saor ó locht. Chaith sé breis agus daichead bliain dá shaol ag streachailt leis an ól, agus duine ar bith agaibh a bhfuil sé de mhí-ádh oraibh taithí a bheith agaibh ar an tréith sin sa chine daonna tuigfidh sibh an dochar a dhéanann sé don duine agus don teaghlach. Ba mhíorúilt é gur mhair sé chomh fada agus a mhair, b'iomaí fear eile a bheadh sínte san uaigh fiche bliain roimhe sin. Ach bhí slua ollmhór ag an tsochraid an lá sin. Cé go raibh sé gafa sa teach le breis agus deich mbliana agus é scartha ón saol mór le tamall maith, tháinig na sluaite go dtí an teach faire. Bhí meas ag an mhórphobal air. Tógálaí den chéad scoth a bhí i m'athair. Smaoiním ar an dán sin a scríobh Máirtín Ó Díreáin agus é ag caint faoi phobal an oileáin. 'Thóg an fear seo teach, Is an fear úd, Claí nó fál, A mhair ina dhiaidh, Is a choinnigh a chuimhne buan.' Mhair m'athair sa tréimhse sin nuair a bhíodh meas ar obair na lámh. Ba de shliocht na tuaithe muid. Tháinig cuid mhór dá sheanchomhoibrithe chuig an teach lena ndea-chuimhní a roinnt linn agus le slán a fhágáil aige. Bhí dea-intleacht aige, agus choinnigh sé a intinn ag gabháil go dtí an deireadh. Fiú an lá sin roimh a bhás, thug mé fá dear go raibh crosfhocal an lae sin líonta agus críochnaithe aige ar an leaba. Peileadóir maith a bhí ann ina óige chomh maith, agus tháinig seanfhoireann Leac Phádraig amach lá na sochraide agus sheas le hómós ar dhá thaobh na cónra ag teacht amach as an tseipéal dó. Bhí diabhlaíocht ann agus ní raibh sé riamh fágtha gan freagra ina bhéal. Bhain m'athair leis an ré roimh an ipod, roimh an ghuthán póca, roimh ríomhairí, roimh an tsíor-theilifís agus eile. Bhí féith na scéalaíochta agus féith an ghrinn sa ghlún lenar bhain sé féin. Lá amháin bhí sé le dul isteach chuig an otharlann le dul faoi scian. Óbráid an-chontúirteach a bhí i gceist a thiocfadh a bhás a thabhairt. Bhí sé ina shuí sa teach agus mo dheirfiúr ag bearradh a chuid gruaige agus gan cead aige aon bhogadh a dhéanamh. 'How do you feel the day, sir?' a d'fhiafraigh mé de. 'Now I know how poor Kevin Barry felt' a d'fhreagair sé. Lá eile, i ndiaidh dúinn cathaoir rotha a fháil fána choinne, arsa mise leis 'Hi sir, you should try and get out now into a bit of sunlight'. 'Awe aye' ar seisean, 'I can hear them chatting now... I could have swore I saw Joe Devine makin' his way up the Glenshane Pass in a wheelchair'. Tháinig seanchara ar cuairt chuige lá agus chuir ceist air fána shláinte, 'Jim' arsa m'athair 'they've given me two years, and knowing my luck I'll probably be unfortunate enough to live every single day of it'. Ba shin é m'athair. Nuair a smaoiním ar a bhás, tagann dhá rud chun cuimhne. Thug sé aghaidh ar an bhás go cróga. An dara rud, cé gur galar millteanach é an ailse, bhí faill agam a chur in iúl dó go raibh grá agam dó, rud a bhí iontach tábhachtach don bheirt againn, sílim. Suaimhneas síoraí dá anam.

Ar an Ordóg

Bhí mé ag teagasc rang Gaeilge anocht i Leitir Ceanainn. Drochlá a bhí ann, é ag siobráil bháistí ó mhaidin go hoíche. Ar an bhealach abhaile, bhí fear ina sheasamh ar thaobh an bhóthair, cuma air go raibh sé fliuch báite, agus é ag iarraidh síob a fháil áit inteacht. Ba ghnách liom féin bheith ag lorg síbe gach lá idir an Srath Bán agus An Ómaigh nuair a thosaigh mé amach ar shaol na hoibre ag tús na n-ochtóidí. Chuireadh sé isteach ormsa i gcónaí an oiread daoine a théadh tharam sa charr gan amharc i mo threo fiú, agus cuid acu ar aifreann achan Domhnach ag éisteacht go cráifeach leis an scéal faoin Samárach Maith ag trasnú an bhóthair chun cuidiú le Giúdach a bhí go mór i sáinn. Bhíodh beirt nó triúr ann an t-am sin a thugadh síob dom go rialta, agus go dtí an lá inniu níor mhaolaigh an cairdeas eadrainn mar gheall ar an ghníomh beag cineáltais sin.

Dá bhrí sin, tá sé de nós agam anois stopadh agus síob a thabhairt don uile dhuine. Tuigimse go maith gur rud contúirteach é. Ní thig leat a bheith cinnte cad é atá ag dul ar aghaidh i saol an duine a bhfuil tú ag tabhairt síbe dó, nó cén cineál duine é nó í. Ach téimse féin sa seans mar is é an tuairim atá agamsa faoi seo ná má dhiúltaíonn achan tiománaí dea-chroíoch síob a thabhairt d'éinne, fágann sin na daoine bochta ar thaobh an bhóthair i lámha na dtiománaithe sin a bhfuil an droch-ghníomh ar intinn acu. Nuair a thógaim duine óg mothaím go bhfuil mé á sábháil ó chontúirt, agus is fiú sin a dhéanamh fiú má chiallaíonn sé go bhfuil tú do chur féin sa bhearna bhaoil.

Stop mé anocht agus thug síob don fhear seo a bhí ar thaobh an bhóthair. Bhí cuma measartha láidir air, agus an chéad chúpla soicind i ndiaidh dó teacht isteach sa charr bhí mé ag breathnú air le feiceáil an raibh aon lorg den ólachán air, nó an raibh gléas troda ar bith ina lámha aige. Bíonn faitíos agus cearthaí orm i gcónaí go dtí go bhfaighim amach cén cineál duine atá ann agus cá bhfuil a thriall. Bhí sé ag dul go Baile an Droichid, dhá mhíle taobh amuigh de Leifear.

Bhí sé ar a bhealach abhaile ó theach faire i mBeart, áit a raibh faire á déanamh ar dhuine óg a maraíodh i dtimpiste bóthair cúpla lá ó shin. Dar liom gur gníomh cineáltais é sin, a bheith ag síobshiúl ó Leifear go Beart, ar dhrochlá amach is amach, le dul toigh faire. Bhíodh sé féin ag obair leis an fhear óg a maraíodh agus bhí siad an-chairdiúil le chéile, agus ba léir dom go raibh an-bhrón air mar gheall ar bhás an fhir eile. Fuair a bhean féin bás díreach roimh an Nollaig, a dúirt sé, agus thug an fear óg a maraíodh an-tacaíocht dósan ón am sin ar aghaidh. 'Mura miste leat mé an cheist a chur' a dúirt mé 'cad é a thug bás do mhnása?' An ailse a dúirt sé. Bhí sí 27 mbliana d'aois. Bhris an gol air.

Tá Baile an Droichid dhá mhíle as mo bhealach féin ach ní thiocfadh liom gan é a thabhairt isteach an píosa beag sin den bhóthar. Sin duine nár chóir a bheith fágtha ar thaobh an bhóthair ar dhrochlá aimsire, a shíl mé. D'fhág mé slán aige. Ach tá sé i mo chloigeann go fóill.

Ar deoraíocht i mo thír féin

Cuireadh rud beag oilc orm inniu. Deirim rud beag, mar san aois a bhfuil mé anois ní fiú a bheith ag éirí róthógtha fá chúrsaí an tsaoil. Tá post agam sa chuid sin d'Éirinn ar éirigh léi fáil réidh le riail Shasana, agus is breá liom an oiread gnó agus is féidir liom a dhéanamh tríd an idirlíon.... cuntas bainc, íocaíochtaí áirithe srl. Mar sin de, d'fhéach mé le clárú ar shuíomh idirlín na gCoimisinéirí Ioncaim le go mbeinn in ann mo ghnó cánach a dhéanamh ar an idirlíon. Ní bhfuair mé freagra le seachtain nó dhó, agus inniu fuair mé freagra ó dhuine éigin sa Roinn sin ag cur in iúl nach féidir liomsa clárú... agus i measc rudaí eile bhí an líne seo ann... 'The reason you have not been successful is that you have a foreign address on our records.'

An síleann sibh go mbeadh Pádraig Mac Piarais agus Séamas Ó Conghaile agus fiú Mícheál Mór Ó Coileáin sásta leis an dearcadh atá léirithe ag daoine mar seo ar a gcomh-Éireannaigh sna Sé Chontae?

Scríobh mé ar ais chuige ag cur in iúl go raibh díomá orm nach mbeinn in ann an tseirbhís a úsáid, agus ar ndóigh, chuir mé mo mhíshásamh mór in iúl gur thug sé 'seoladh eachtrannach' ar mo sheoladh breá Éireannach agus Gaelach. Tá sé olc go leor nach dtig linn Éire Aontaithe a fháil, tá sé olc go leor go bhfuil orainn a bheith faoi dhlí Shasana go fóill, ach is measa i bhfad é nuair a dhéanann an Stát a mhaíonn oidhreacht an Phiarsaigh agus Uí Choileáin srl iarracht tú féin agus an píosa talún ar a bhfuil tú a dhíbirt as do thír dhúchais féin.

Grian, Gleann agus Gaeilge

Nach breá an deireadh seachtaine a bhí againn ó thaobh na haimsire de!! Níl a fhios agam cad é mar a bhí sé agaibhse thíos ansin i Leath Mhogha, ach bhí muidne anseo i Leath Chuinn scallta leis an teas. Reáchtáil mé deireadh seachtaine Gaeilge fá choinne foghlaimeoirí fásta thíos i nGleann Cholm Cille ón Aoine go dtí an Domhnach, agus tá siad siúd a d’fhreastail ar an ócáid ag maíomh anois gur draoi aimsire de chineál éigin atá ionam. Cha dtearn sé dochar ar bith d'íomhá na Gaeilge cibé ar bith.

Tá an deireadh seachtaine Gaeilge sin á bheartú le roinnt míonna anuas, ach is beag obair a rinne mé air go dtí go raibh sé sa mhullach orm… fear an bhomaite dheireanaigh mé féin. Is é mo mhórthuairim féin, i measc cuid mhór mórthuairimí eile atá agam, nach bhfaigheann foghlaimeoirí fásta go leor deiseanna leis an Ghaeilge a chleachtadh mar is ceart. Nuair a deirim 'foghlaimeoirí' is é atá i gceist agam anseo ná gach duine nach cainteoir dúchais é nó í, mé féin ina measc. Níl mé ag maíomh anseo nach bhfuil rud ar bith le foghlaim ag cainteoirí dúchais chomh maith, tá leoga, tá. Ach ní daoine iad sin a d'fhoghlaim an teanga. Bronnadh orthu í ón chliabhán.

Mar is eol dúinn uilig, bíonn sé de nós ag lucht foghlamtha na Gaeilge cuairt a thabhairt ar an Ghaeltacht agus iad ag súil go gcluinfidh siad an Ghaeilge agus go mbeidh deis acu féin triail a bhaint as a bhfuil foghlamtha acu. Ach ní mar a shíltear bítear. Bhuel, is é mo thaithí pearsanta féin go labhraíonn foghlaimeoirí fásta níos mó Béarla ná Gaeilge nuair a bhíonn siad ar thuras chun na Gaeltachta. Sin í an fhírinne lom. An bhfuil éinne chun mé a bhréagnú? Ach tá cúis mhaith leis.

Ar an chéad dul síos, is ionann cainteoirí dúchais Gaeilge agus cainteoirí dúchais Béarla; bíonn siad gnoitheach, ní bhíonn mórán ama acu, tá cúramaí an tsaoil orthu chomh maith le gach duine eile. Níl siad beo le bheith ag tabhairt ceachtanna Gaeilge do lucht foghlamtha na Gaeilge nó ag freagairt gach ceist faoi gach focal dá raibh riamh sa teanga. Ní bhíonn an t-am acu achan chúram eile a chaitheamh ar leataobh le go mbeifí in ann suí síos agus a bheith mar áisitheoir teanga ag gach foghlaimeoir a thagann chun na Gaeltachta. Mar sin de, má shíleann siad go bhfuil an foghlaimeoir ag streachailt lena dtuigbheáil, tiontóidh siad ar an Bhéarla, ar mhaithe le cúirtéis. Cuireann seo beaguchtach ar an fhoghlaimeoir, mar go gcreideann siadsan go bhfuil ag teip ar fad orthu aon chumarsáid fhiúntach a dhéanamh sa Ghaeilge. Coimhthíoch ina thír féin atá san fhoghlaimeoir fásta sa Ghaeltacht, ag iarraidh a bheith páirteach ach fágtha ar an imeall…ar nós droch-cheoltóra i measc ceoltóirí den scoith, nó ionadaí ar fhoireann peile a dhéanann an traenáil ar fad ach nach bhfaigheann choíche aon deis chun imirt. Sin an fáth go n-éiríonn cuid mhór foghlaimeoirí fásta as an Ghaeilge i ndiaidh cúpla mí, nó fiú cúpla bliain. Ní fheiceann siad aon fhiúntas.

Sa lá atá inniu ann tá gach áis ar fáil don lucht foghlamtha; dlúthdhioscaí, cúrsaí ilmheáin, an t-idirlíon, gutháin phóca as Gaeilge, foclóir don ghuthán póca, stáisiúin ráidió, stáisiún teilifíse agus cláracha teilifíse, ipodanna, podchraoladh, blaganna, cúrsaí idirlín srl. Is maith ann iad, cinnte. Ach an bhfuil a fhios agat seo, creidim féin gurb iad na trí píosaí teicneolaíochta is fearr, agus nach bhfuil a sárú le fáil áit ar bith ar domhan, ná an béal, an chluas agus leabhar nótaí a rachadh isteach i do phóca. Tá rud amháin eile de dhíth ar an fhoghlaimeoir: spás sábháilte leis an Ghaeilge a chleachtadh, spás atá saor ó Bhéarla ach spás ina mothaíonn an foghlaimeoir compordach ar fad, i measc foghlaimeoirí eile nó i measc cainteoirí líofa atá cuidiúil agus tuisceanach. Agus ní seomra ranga atá i gceist agam. Níl sult sa seomra ranga.

Tuigtear go forleathan cé chomh héifeachtach is atá an 'tumoideachas' maidir le sealbhú teanga i measc an aosa óig. Bhuel, is 'tumchónaí' atá de dhíth ar fhoghlaimeoirí fásta. Agus is fríd an ‘tumchónaí’ amháin a thig linn an spás sin a chruthú d'fhoghlaimeoirí fásta. Sin an sprioc a bhí i gceist leis an deireadh seachtaine a chaith muid i nGleann Cholm Cille cúpla lá ó shin. Tháinig na foghlaimeoirí agus cainteoirí réasúnta líofa isteach in Áras Ghleann Cholm Cille; ó thús go deireadh níor labhair siad aon Bhéarla. Ní raibh aon rang ann. Ní raibh aon fhile ag caint leo. Ní raibh iachall orthu rud ar bith a dhéanamh ach Gaeilge a labhairt le chéile agus sult a bhaint as an deireadh seachtaine. Ní raibh aon chomhrá fá dtaobh den Ghaeilge i mBéarla. Iad féin a rinne a guid béilte féin trí Ghaeilge. Iad féin a chuir siamsaíocht ar fáil daofa féin trí Ghaeilge.... agus a leithéid de cheol, de chraic agus de chomhluadar! Tá buanna iontacha ag cuid mhór foghlaimeoirí; ní hionann do chuid iarrachtaí sa teanga a bheith bacach agus tú a bheith bacach mar dhuine. Dé Sathairn d'imigh scaifte amháin acu ar thuras báid thart fá chósta iardheisceart Thír Chonaill, agus bhí foghlaimeoir eile i mbun siúlóide suas Ceann Glinne, mar ar chaith muid ceithre huaire an chloig i measc na gcnoc agus ag baint suilt as radharc tíre den chéad scoth. Bhuail muid isteach Toigh Bhiddy oíche Shathairn agus thug an lucht foghlamtha a gcuid ceoil agus a gcuid Gaeilge leo. Bhí corrchomhrá anseo is ansiúd le roinnt cainteoirí dúchais. Cheannaigh muintir an tí deoch do na ceoltóirí s'againne.

I rith an ama, bhí na cainteoirí is láidre tuisceanach agus cuiditheach agus iad ag plé leis na foghlaimeoirí a bhí faoi bhrú, agus thug na foghlaimeoirí is laige geallúint, agus chloígh siad leis, nach labhróidís aon Bhéarla. B’éacht acu an méid sin, mar is ionann an greim a bhíonn ag Béarla ar an bhunfhoghlaimeoir agus an domhantarraingt atá thart orainn chuile lá: ní thig leat é a fheiceáil, ach tá sí ansin le tú a tharraingt ar ais go dtí an talamh slán sin terra firma. Is é an Béarla terra firma na bhfhoghlaimeoirí.

Nuair a d'fhág achan duine acu Gleann Cholm Cille maidin Dé Domhnaigh bhí súil agam féin go raibh sult agus pléisiúr ann dóibh, agus go raibh an Ghaeilge lárnach sa sult agus pléisiúr sin. Buíochas ó chroí leatsa, a Dhia, as an dea-aimsir a chur ar fáil dúinn. Buíochas le muintir Ghleann Cholm Cille a bhí chomh cairdiúil linn agus fáiltiúil romhainn. Agus tá mé bródúil as achan fhoghlaimeoir a tháinig slán ón chéad 'Tumchónaí Gaeilge' a rinne a bhformhór acu lena mbeo. Tá mé féin sásta gur thug muid fiche béal eile chun na Gaeltachta a d’úsáid an Ghaeilge seachas an Béarla. Chosnaigh na seomraí €24.50 an duine in aghaidh na hoíche, agus chosnaigh an bia €10 an duine don deireadh seachtaine. Sin moladh amháin a bheadh agamsa don Phlean Fiche Bliain seo. Deirí Seachtaine Tumchónaí Gaeilge i mór-ionaid lóistín, i rith na bliana.

Dialann Lae: 13 Aibreán 2009

An lá deireanach de shaoire na Cásca inniu. Don chéad bhliain riamh ní dheachaigh mé chuig aon pharáid chuimhneacháin ar Dhomhnach na Cásca. Chuaigh mo bhean chéile agus na páistí go Droim Bó i mBealach Féich mar is iondúil dúinn ar fad. D'fhan mé féin sa bhaile agus léigh roinnt sleachta as scríbhinní Shéamais Uí Chonghaile leis an Éirí Amach a chomóradh i gciúineas an tí.

Chaill muid na fir bhruscair ar maidin, ainneoin sár-iarrachtaí na hiníne is óige againn an bosca bruscair a tharraingt amach i ndiaidh di tormán an leoraí bhruscair a chluinstin ag teacht. Tá córas againne anseo go gcuirtear ábhar athchúrsála isteach i mbosca bruscair gorm, agus an t-ábhar eile isteach i mbosca bruscair dubh. Bailítear ceann amháin acu sin achan tseachtain.

Nuair a bhíonn laethanta saoire againn bíonn na páistí ag iarraidh cuid mhór a dhéanamh. Níor luaithe mo shúile oscailte agam ar maidin ná gur thug an cailín is óige (8 mbliana) orm eitleáin pháipéir a dhéanamh ina cuideachta. Cheannaigh muid leabhairín ar dhéanamh eitleán páipéir roinnt blianta ó shin agus bhí sí ina seasamh os mo chomhair amach agus an leabhairín ina láimh aici! Rinne muid eitleán den déanamh 'An Dairt Chlasaiceach', agus d'eitil siad go seoigh fríd an aer. Nuair a shíl mé go raibh mo dhualgas tuismitheora comhlíonta agam don lá, siúd chugam í le clár fichille. Tá dúil mhór aici san fhicheall. Tá an bheirt acu ag déanamh comhluadair lena máthair san am i láthair, ag imirt cluiche 'Connect 4', buíochas le Dia!

12.50: Tá mé i ndiaidh pictiúr de Neasa a chur isteach thuas... i ndiaidh di féin agus dá deirfiúr mhór rud beag cócaireachta a dhéanamh lena mamaí. Hmmmm.... tá siad an-bhlasta!

Tumchónaí d'Fhoghlaimeoirí Fásta

An bhfuil aon Ghaeilge agat? An bhfuil tú ag foghlaim na Gaeilge? An bhfuil tú ábalta seo a léamh? Ar mhaith leat deis a bheith agat Gaeilge a labhairt le foghlaimeoirí eile? Nó má tá tú líofa, ar mhaith leat cuidiú le foghlaimeoirí?

Beidh deireadh seachtaine lánGhaeilge d'fhoghlaimeoirí fásta, a bhfuil roinnt Gaeilge acu, ar siúl in Áras Ghleann Cholm Cille ar an 17-19 Aibreán. Tá pictiúr den Áras anseo. Beidh muid uilig ag roinnt seomraí; mná le chéile, fir le chéile.

Tá costas €49 ar an seomra, agus beidh muid uilig ag cur €20 nó €25 isteach fá choinne bia don deireadh seachtaine. Ní bheidh aon rang Gaeilge ar siúl. Is ócáid shóisialta í seo. Caithfidh muid ár gcuid bia féin a dhéanamh; bricfeasta, lón, dinnéar, suipéar. Caithfidh gach duine cuidiú lena chéile agus a bheith deas cairdiúil lena chéile.

Cén fáth a bhfuil an deireadh seachtaine seo ar siúl? Tá a lán daoine ag foghlaim na Gaeilge agus tá beagán Gaeilge acu, ach ní bhíonn seans acu an Ghaeilge sin a úsáid. Seo seans do na daoine sin an Ghaeilge a úsáid anois. Tá an deireadh seachtaine seo fá choinne foghlaimeoirí a bheadh ábalta an píosa seo a léamh. Beidh mise agus cúpla duine eile ansin le cuidiú leat. Beidh muid ag caint i nGaeilge shimplí, nuair is gá.

Ní bheidh aon Bhéarla ann. Fág do chuid Béarla sa bhaile. Beidh tú ag caint as Gaeilge ó 6pm Dé hAoine go dtí 2pm Dé Domhnaigh. An bhfuil uirlis cheoil agat? Tabhair leat í. An bhfuil cluichí boird agat? Tabhair leat iad. Beidh am deas againn féin...

Má tá suim agat cuir scairt orm @ 087 9670985 ó na 26 Chontae, agus @ 079 1266 2796 ó na 6 Chontae.

Rothaíocht thart fá Ghoirtín

Chuaigh mé féin is cara liom, Mícheál, ag rothaíocht thart fá cheantar Ghoirtín i dTír Eoghain tráthnóna Dé Sathairn seo chuaigh thart. Aimsir shamhraidh a bhí ann agus is doiligh a chreidbheáil go bhfuil mé i mo chónaí sa chontae seo le breis agus 45 bliain agus gan a fhios go bhfuil radharc tíre álainn againn ar shléibhte, ar aibhneacha, ar choillte, ar lochanna agus ar pháirceanna breá glasa.

Tá an bheirt againn ag smaointiú ar thuras na hÉireann a dhéanamh i rith an tsamhraidh ó Chionn Mhálanna go Carn Uí Néid agus seo an chéad mhór-iarracht againn lá iomlán a chaitheamh ag an rothaíocht. Bhí 65 chiliméadar curtha dínn fán am a bhain muid An Srath Bán amach arís.

Níl aon mhodh taistil níos fearr ná an rothar le sult a bhaint as an dúlra atá thart orainn. Bronntanas a bhí sa rothar sléibhe seo, a cheannaigh mo bhean chéile dom ar an dá scór a bhaint amach dom.

Caithfidh mé imeacht, tá mo bhean ag iarraidh orm dul isteach agus comhluadar a dhéanamh léi!